نکته نگار

در بین حکومتهای گوناگونی که در جهان اسلام بر سر کار آمدند برخی بدین نکته توجه داشتند که جامعه را بر اساس تعصبات مذهبی اداره نکنند و از آن دوری گزینند . مانند دولتهای شیعی آل بویه ، حمدانیان  و برخی دولتهای دیگر  . ما در اینجا به سیاست مذهبی دولت غوریان خراسان  در سده ششم اشاره می کنیم که شعار یکی از امیران آن عبارت  ؛ «تعصب در مذهب از سلطان قبیح است.» بود . او خود مذهب شافعی داشت بى‏آن که  آنان را علیه سایر مذاهب برانگیزد یا به آنان امتیازى بیش از آنچه استحقاق داشتند بدهد . ابن اثیر در کتاب الکامل فی التاریخ  ضمن گزارش مرگ این امیر در سال 599 هجری به شیوه حکومتی او نیز چنین اشاره می کند ؛
اما رفتار سلطان غیاث الدین و اخلاق او :  غیاث الدین در جنگ‏هاى خویش پیروزى مى‏یافت و شکست نمى‏خورد و پرچمش هرگز سرنگون نمى‏شد.  شخصا بسیار کم به جنگ مى‏پرداخت و زرنگى و نیرنگ بازى بسیار داشت.جوانمرد و بخشنده و نیک‏اندیش بود. در خراسان- بخشش‏هاى فراوان مى‏کرد و موقوفات زیاد معین ساخته بود.مسجدها و مدرسه‏هائى در خراسان براى اصحاب شافعى ساخته و خانقاه‏هائى در راه‏ها بنا کرده و باج راهدارى را بر انداخته بود. به مال هیچ کس چشم طمع نمى‏دوخت و دست درازى نمى- کرد، و اگر کسى مى‏مرد و وارثى از او نمى‏ماند، دارائى او را به تنگدستان و نیازمندان مى‏بخشید.اگر کسى اهل شهر شناخته شده‏اى بود و در شهر او مى‏مرد، دارائى وى را به یکى از تاجرانى که همشهرى وى بودند مى‏سپرد تا به خانواده‏اش برساند، و چنانچه کسى را نمى‏یافت، آن را به قاضى مى‏داد و مهر و موم مى‏کرد تا به کسى برسد که به مقتضاى آئین شرع شایستگى دریافت آن را داشته باشد.هر گاه که از سفر برمى‏گشت و به شهر خویش مى‏رسید، به همه افراد خاندان خود و فقیهان و اهل فضل نیکى مى‏کرد و به همه‏ خلعت مى‏داد. هر سال از خزانه خویش به همه پاداش مى‏داد و مبالغى میان تهیدستان پخش مى‏کرد.
علویان و شاعران و کسان دیگرى که به دربار او مى‏آمدند، مورد نوازش وى قرار مى‏گرفتند.
سلطان غیاث الدین، خود مردى دانشمند بود و اهل فضل و ادب به شمار مى‏رفت و خطى زیبا داشت و به فن بلاغت آشنا بود. او- که خدایش بیامرزاد- به خط خود قرآن مى‏نوشت و وقف مدارسى مى‏کرد که ساخته بود.
نسبت به مذاهب نیز تعصبى نشان نمى‏داد و مى‏گفت: «تعصب در مذهب از سلطان قبیح است.» چیزى که بود، خود او مذهب شافعى داشت و به شافعیان مى‏گروید بى‏اینکه آنان را علیه سایر مذاهب برانگیزد یا به آنان امتیازى بیش از آنچه استحقاق داشتند بدهد .
آدرس : الکامل/ترجمه،ج‏30،ص284
مشخصات نشر: کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران، عز الدین على بن اثیر (م 630)، ترجمه ابو القاسم حالت و عباس خلیلى، تهران، مؤسسه مطبوعاتى علمى، 1371ش.
متن الکامل فی التاریخ به زبان عربی
 ثم دخلت سنة تسع و تسعین و خمسمائة . ذکر وفاة غیاث الدین ملک الغور و شی‏ء من سیرته‏
فی هذه السنة، فی جمادى الأولى، توفّی غیاث الدین أبو الفتح محمّد بن سام الغوریّ، صاحب غزنة و بعض خراسان و غیرها،….
و أمّا سیرة غیاث الدین و أخلاقه، فإنّه کان مظفّرا منصورا فی حروبه، لم تنهزم له رایة قطّ، و کان قلیل المباشرة للحروب، و إنّما کان له دهاء و مکر، و کان جوادا، حسن الاعتقاد، کثیر الصدقات و الوقوف بخراسان، بنى المساجد و المدارس بخراسان لأصحاب الشافعیّ، و بنى الخانکاهات «6» فی الطرق، و أسقط المکوس، و لم یتعرّض إلى مال أحد من الناس، و من مات [و لا وارث له تصدّق بما یخلفه، و من کان من بلد معروف و مات‏] ببلده یسلّم ماله إلى أهل بلده من التجار، فإن لم یجد أحدا، یسلّمه إلى القاضی، و یختم علیه إلى أن یصل من یأخذه بمقتضى الشرع.
و کان إذا وصل إلى بلد عمّ إحسانه أهله و الفقهاء و أهل الفضل، یخلع علیهم، و یفرض لهم الأعطیات کلّ سنة من خزانته، و یفرق الأموال فی الفقراء، و کان یراعی کلّ من وصل إلى حضرته من العلویّین و الشعراء و غیرهم، و کان فیه فضل غزیر، و أدب مع حسن خطّ و بلاغة، و کان، رحمه الله، ینسخ المصاحف بخطّه و یقفها فی المدارس التی بناها، و لم یظهر منه تعصّب على مذهب، و یقول: التعصّب فی المذاهب من الملک قبیح، إلّا أنّه کان شافعیّ المذهب، فهو یمیل إلى الشافعیّة من غیر أن یطمعهم فی غیرهم، و لا أعطاهم ما لیس لهم.

آدرس :  الکامل، ج ‏12 ،  ص 180 - 182
مشخصات نشر: الکامل فی التاریخ ، عز الدین أبو الحسن على بن ابى الکرم المعروف بابن الأثیر (م 630)، بیروت، دار صادر - دار بیروت، 1385/1965.